Page 46 - farmaNed 38

BİTKİLERLE SAĞLIK

HAYVANLAR

KENDİLERİNİ BİTKİLERLE

TEDAVİ EDİYOR

Prof. Dr. Ekrem Sezik
Fitoterapi Derneği Başkanı

Yazının başlığını okuyunca, aklınıza hemen kedilerin zaman zaman Yaprak yutma
ot yedikleri gelmiş olabilir. Yazıyı okuyunca konunun çok farklı oldu- İlk defa Afrika’da şempanzelerde tespit edilmiş. Aspilia mossambi-
ğunu göreceksiniz. Sözü uzatmadan başlayalım… censis, A. pluriseta, A. rudis (Compositae) bitkilerinin yaprakları sin-
Hayvanlar hayatlarını devam ettirebilmek için sağlıklı kalmaya mec- dirilmemiş; bütün ve bükülmüş halde şempanzelerin dışkılarında
bur. Sağlıksız fertler başka hayvanlara yem oluyor. Dolayısıyla, hay- bulunmuş. Daha sonra diğer bölgelerdeki insansılarla çalışan araş-
vanların sağlıklarını tehdit eden hastalıklardan kurtulmaları gerekiyor; tırıcılar da çalıştıkları bölgelerde bulunan hayvanlarda benzer duru-
bu durumda kendi kendilerini genellikle bitkilerle tedavi ediyorlar. mun bulunup bulunmadığına dikkat etmeye başlamışlar. Sonuç ola-
Bazen de bitkileri keyif için kullanıyorlar. Bunları inceleyen bilim da- rak halen Afrika’nın değişik bölgelerindeki şempanzelerin yanı sıra
lına Zoofarmakognozi adı verilmiş. “Hoca yine Farmakognoziyi öne bonobo ve gorillerde de aynı kullanımın bulunduğu tespit edilmiş.
çıkarıyor” demeyin lütfen, ismi ben vermedim. Konu geniş ama siz- Nasıl kullanıyorlar?
leri kısaca bilgilendireceğim. Şempanze ve diğer insansılar yaprakları olduğu gibi yutuyor. Yap-
Konuya dikkati çeken Japonya’da Kyoto Üniversitesi Primat Araş- raklar içe doğru kıvrılıp, olduğu gibi yutuluyor. Bu işlem kolay olmu-
tırma Enstitüsü araştırıcılarından Michael A. Huffman ve arkadaşları. yor ama şempanzeler elleri ile iterek ve yutkunarak bunu başarıyor.
Primatlar (insansılar) şunlar: Şempanze, goril, babun, gibbon, oran- Genellikle 1 yaprağı 15 dakikada yutulabilme yetenekleri var. Yaprak
gutan, bonobolar vd. 1985 ve 1987 yıllarının Ağustos-Aralık ayları yutma günde birkaç defa tekrarlanıyor ve takip eden günlerde de
arasında Tanzanya’daki Mahal Milli Parkı’ndaki şempanzelerin ha- devam ediyor. Toplam 100 kadar yaprak yutuyorlar. Şempanze-
yatlarını inceliyor ve 1989’da bulgularını yayınlıyorlar. Bu yayından ler günün ilk yemeğine başlamadan yani mideleri boş iken yaprak
sonra diğer araştırıcıların da dikkati ve dolayısıyla araştırmaları bu yutmaya başlıyor. Daha enteresan bir sonuç: Tayland’daki bir milli
konu üzerinde yoğunlaşıyor. İşte, Zoofarmakognozi böyle doğmuş. parkta yaşayan beyaz elli gibonlarda da benzer durum görülmüş.
Yani Asya’daki insansılarda da benzer alışkanlık var! Afrika ve Asya’da
Araştırmaların yöntemi ve amaçlarını da kısaca belirtelim:
kullanılan bitkilerin yapraklarının müşterek özelliği; alt yüzlerinde
Hayvanların, kaba yüzeyli, sert tüylerle kaplı olması. Herhalde bunun için içe doğ-
Õ Tedavi ettikleri hastalığı veya belirtilerini teşhis, ru kıvırıyorlar. Sert ve aşındırıcı tüyler silikat taşır ve hazmedilemez.
Yapraklarla yuvarlak kurt ve tenyaların bağırsaklardan adeta kazı-
Õ Tedavi edici olarak kullandıkları bitkinin normal gıda (günlük narak dışarı atılması sağlanıyor.
beslenmelerinde kullandıkları) veya tıbbi amaçlı olup olmadığı-
nın tespiti için yapılan incelemeler, Acı öz çiğneme
Õ Kendi kendini tedavisi sonrası rahatsızlıklarında düzelme mey- 1989’da yapılan bir araştırmada şempanzelerin bir bitkinin (Vernonia
dana gelip gelmediğinin tespiti, amygdalina-Compositae) genç etli köklerini, kabuk ve yaprakları-
Õ Kendi kendini tedavide kullandıkları bitkilerin bilimsel adının bu- nı dikkatlice ayırıp çiğnedikleri görülmüş. Şempanzeler, 5-120 cm
lunması, kimyasal ve farmakolojik çalışmalar yapılması. uzunlukta ve 1 cm kalınlıktaki köklerin içindeki sıvıyı emiyor, biraz da
selülozik kısmı yutuyor. Uygulamayı bir defa yapıyor, aynı gün veya
Bu bilgiler, araştırmaların ne kadar zor olduğu hakkında da fikir veriyor.
hafta tekrar kullandıkları görülmemiş yani “tek doz”.
Tabii araştırmaların arkasındaki bir amaç da kullanılan bitki veya Etki 20 - 24 saat içinde görülüyor. Uygulama kurtların (solucan)
maddelerin insanlarda ilaç olarak kullanılmasının mümkün olup daha fazla görüldüğü yağmur mevsiminde daha çok yapılıyor. Bitki-
olmayacağını anlamak… yi kullanan şempanze, grubun her zaman kullandığı beslenme yo-
İnsansılarda endoparazit olarak tenya ve daha çok solucanlar görü- lundan sapıyor, yani gruptan uzaklaşıyor ve uzakta dışkılıyor. Tekrar
lüyor. Bakın bunlar için neler yapıyorlar: bulaşmayı önlemek için olsa gerek!

44 |