Page 47 - farmaNed 38

Bitkinin öz suyu incelenmiş, seskiterpenlaktonlar bulunmuş. Araştır-
malar sonucu, bu maddelerin antihelmentik, antiamiboik, antitümör
etkilerinin olduğu anlaşılmış. Yani bitki seçimi doğru! Şempanzele-
rin kurt taşıdığının belirtileri: İştah azalması, dermansızlık, ishal veya
kabızlık.
Enteresan bir bilgi daha: Bölgede bu bitki yetiştirilmekte ve yerliler
bitkinin yapraklarından hazırladıkları sulu ekstraktı parazitlere, ishale
ve mide bozukluğuna karşı kullanmaktalar. Acaba bu müşterek bilgi
nasıl meydana geldi? Kim kimden öğrendi?
Ficus türleri
Pek çok primat Ficus (incir, kauçuk ağacı...) türlerinin meyveleri ile
beslenir. Bu türlerde lateks fisin adlı proteolitik bir enzim bulunur.
Ficus glabrata lateksinin askaritlerin dış tabakasındaki kütikulayı tah-
rip ettiği ve askaritte öldürücü etki meydana geldiği gösterilmiştir.
İnsan ve diğer hayvanlarda yapılan deneyler Ascaris ve Trichuris gibi
nematotlar üzerine etkili olduğunu da göstermiştir. Kısacası antipa-
raziter etkiye sahiptir.
Halusinojen ve stimulanlar
Gorillerin hayatı incelenirken, bir ağacın (Tabernanthe iboga-A-
pocynaceae) tabanını kazıp köklerini yedikten sonra aşırı coşkulu
hareketler yaptıkları, çevrede onları korkutan hayvanlar varmış gibi
davrandıkları tespit edilmiş. Yani hayal görmekte oldukları düşünül-
müş. Aynı köklerden yiyen domuz ve kirpilerde de aynı davranışlar
görülmüş. T. iboga’nın halusinojenik etkisi 1900‘lerden beri bilini-
yor. 1950’de hayvan deneyleri yapılmış. Halen uyuşturucu alışkan-
lığı olanlarda metadon seçenek olarak kullanılıp kullanılamayacağı
araştırılıyor. Bitki Kamerun yerlileri tarafından dini törenlerde hâlâ
kullanılıyor. Bir başka bilgi de; gorillerin, değişik Cola (C. nitida vd. Ã Afrika filleri marulla ağacı (Sclecarya birrea-Anacardiaceae)
türler) türlerinin tohumlarını yedikleri tespit edilmiş. Acaba kafeinin meyvelerini yiyorlar. Meyvelerde %3 civarında alkol var. Fil-
uyarıcı etkisini insanlardan önce mi fark etmişler?
ler; ağaçları sallayıp meyveleri döküyor, bir süre yerde bıra-
Çalışmalar ve dolayısıyla örnekler çok ama yerimiz sınırlı. Kısa kısa kıyor (meyve fermente olup alkol miktarı artıyor), daha sonra
bazı örneklerle yazıyı tamamlayalım: yiyorlar. Bir süre sonra, fillerde denge bozukluğu, sallanma,
à Uganda ormanlarında yaşayan goril ve şempanzeler çok mik- yerlere serilme gibi görüntüler ortaya çıkıyor. Çevredeki di-
tarda ölü ağaç odunlarını sodyum ihtiyaçları için yerler. ğer hayvanlar da yiyor.
à Pycnanthus angolensis (Myristicaceae) Batı Afrika yerlileri tara- SONUÇ
fından pürgatif, laksatif, hazımsızlıkta ve emetik olarak kullanılı-
yor. Aynı bitki bölgedeki şempanzeler tarafından da yeniliyor. Ó Hayvanlar hayatlarını devam ettirebilmek için sağlıklı kalmaya
mecburlar. Hayatlarını tehdit eden hastalıklardan kurtulmaları
à Batı Tanzanya’da şempanzeler Enteda abyssinica (Mimosoidae) gerekiyor ve bu yüzden kendi kendini bitkilerle tedavi çok yaygın.
adlı bitkinin kabuklarını yiyor. Gana’da aynı bitki yerliler tarafın-
dan ishale karşı ve kusturucu olarak kullanılıyor. Ó Tedaviler daha çok endo ve ektoparazitler vd. patojenler üzerin-
de yoğunlaşmış.
à Gongronema latifolium (Asclepiadaceae) bitkisinin kabukları
şempanzeler tarafından yeniyor. Aynı bitki Gine’de yerliler tara- Ó Kendilerini tedaviye ne zaman ihtiyaç duydukları ve nesilden
fından kolik, mide ağrısı gibi rahatsızlıklarda kullanılıyor. nesle bu alışkanlığın nasıl geçtiği hakkında karar verilemiyor. Bil-
gilerimiz henüz eksik.
à Kapuçin maymunları ve bazı primatlar vücutlarını Citrus mey-
veleri, Piper marginatum ve Clematis dioica yaprakları ile ovu- Ó Şempanze, goril, bonobo, gibon gibi primatların bir yaprağı ol-
yor. Amaç, derilerindeki ektoparazitlerden kurtulmak... duğu gibi yutmaları veya kökü emmeleri gibi bilgilerin nesilden
nesle geçmesinin sebebinin, grup halinde yaşamaları ve sosyal
à Küçük bazı kuşlar, yuvalarının etrafına defne yaprakları döşüyor. Def-
ne yapraklarının pire larvalarının gelişmesini önlediği tespit edilmiş. bir düzene bağlı olmaları olabileceği düşünülüyor.
à Japon makakları, goriller, bazı şempanzeler ve Afrika filleri za- Ó Aynı bölgelerde yaşayan yerlilerin de aynı bitkileri benzer amaçlar
man zaman toprak yiyorlar. Yedikleri topraklar alüminyum sili- için kullanmaları ise bir muamma! Kim kimden öğrendi?
kat, kaolinit vb. maddeler taşıyor. Kaolinit, kaolenin hammad- Zoofarmakognozi, araştırılacak ne kadar çok yeni bilginin bulundu-
desi. İshal veya mide rahatsızlıkları için mi yiyorlar acaba? ğunu göstermesi bakımından önemli.

2024 / İLKBAHAR | 45