Page 56 - FarmaNed 30

BİTKİLERLE
SAĞLIK

SAFRAN Prof. Dr. Ekrem Sezik

Fitoterapi Derneği Başkanı
Artık sadece baharat değil!
Takviye edici gıda ve ilaç olmasına az kaldı!

Drog
Safran, “Crocus sativus L. (Iridaceae) bitkisinin kurutulmuş stig-
malarıdır. Eczacılık eğitiminde fazla bahsedilmez, “baharat olarak
kullanılır” deyip geçilir. Son yıllarda yapılan araştırmalar, safranın
aynı zamanda takviye edici gıda ve ilaç olma yolunda bir drog
olduğunu bize gösteriyor.
Nasıl elde ediliyor?
Safran triploid bir bitki olduğu için tohum bağlamaz, soğanları ile
üretilir. Bitki, soğanı etrafında küçük soğanlar verir; bu soğanlarla
üretilir. Bitki, sonbaharda (Ekim-Kasım) çiçek açar. Çiçekler top-
lanır, dişi organının uç kısmı (stigma) elle koparılır, bir elek üze-
rine ince bir tabaka halinde serilir, genellikle hafif odun ateşinde
hızla kurutulur. Bir stigma takriben 2 mg dır; 100.000-140.000
çiçekten 1 kilo drog elde edilir. Fiyatının pahalı olmasının sebebi
budur.
Safranın üretildiği ülkeler şunlar: İran (200-220 ton), Keşmir (12.5
Safran denince aklımıza önce Safranbolu ve zerde gelir. Safran- ton), Yunanistan (7 ton), İspanya, Çin, Hindistan… İran safranda
bolu uzun yıllardır Osmanlı şehirlerini görmek isteyenlerin ziyaret tekel sayılır. Safranbolu safranının kilosu 30.000 TL, İran’ınki ise
ettiği bir şehrimiz. Gelin bu ismin kökeninden biraz bahsedelim: 70.000 TL.
Asfar Arapçada sarı, “za’feran” ise sarı renkli demek. Selçuklu dö- Katıştırma
neminde adı: “Zâfiran-ı borlu”. “Borlu” Selçuklu döneminde paralı
asker olarak orduda bulunan Frank ve Katalan askerlerden kalmış; Pahalı bir ürün olduğu için ülkemizde çok tağşiş edilmektedir:
“kale” demek. Yani “sarı renkli veya safran kale”. Zamanla deği- Çiçeğin dişi organının diğer kısımları, erkek organlar (stamenler),
şerek zafiranbolu, zafranbolu ve Safranbolu olmuş. Za’feran aynı başka bitki parçaları, balmumu emdirme, renkli mısır püskülü…
zamanda safrana verilen Arapça isim, Türkçe’de safran olmuş. En önemli tağşiş: Carthamus tinctorius L. (aspir) çiçeklerinin dişi
Latince’ye “Safranum”, İtalyanca’ya “Zafferano”, İspanyolca’ya organlarına yağ emdirilerek “Türk Safranı” diye satılmakta.
“Azafran”, Fransızca’ya “Safran”, İngilizce’ye “Saffron” olarak geç- C.tinctorius çiçekleri flavonoitler vb. maddeleri taşır, sarı rengin-
miş. Köken bilgisi bu kadar yeter! Safran bir Anadolu droğu idi. den dolayı renk verici olarak kullanılır. Geleneksel Çin Tıbbında
Aşağıda kısaca verdiğim bilgiler neden “idi” dediğimi açıklayacak. kullanılan ve tohumlarından yemeklik yağ elde edilen bir bitkidir.
Bazı biyolojik aktivite çalışmaları yapılmıştır ama safrana etkileri
Tarihçe
benzemez. Toz halinde ise safran yerine genellikle zerdeçal tozu
Safran, Hititler döneminden beri Anadolu'da bilinen bir bitki ve satılmaktadır.
drog. Hititçe metinlerde "A-zipuri" adı ile geçer. Grekler döne-
minde bile Batı Anadolu’da ve Güney Anadolu’da Toroslar’da Kimyasal yapı
yetiştirildiği bilinmekte. Osmanlı döneminde ise önemli bir ihraç 150 civarında maddenin varlığı gösterilmiştir: Safranal, krosin,
ürünüdür. 1858 yılında, İngiltere’ye 9.705 kg ihraç edildiğine krosetin, diğer karotenoitler (likopen, zeaksantin, ksanton-karo-
dair kayıtlar bulunmakta. Bu rakamın büyüklüğü, elde edilişini tenoit vs.), pikrotoksin, uçucu yağ, steroller, az miktarda ribof-
anlattığımda anlaşılacak. 1913’de, savaşlar dolayısıyla üretim 500 lavin ve tiyamin, azotlu maddeler, serbest ozlar, lifler vb. mad-
kiloya düşmüş. Daha sonra tarımı ihmal edilmiş, ülkenin safran deler… Safranın acı tadını pikrotoksinler; kokusunu uçucu yağın
ihtiyacı ithal yoluyla sağlanmış ve bu durum devam etmekte. Ha- %70’ini meydana getiren safranal; sarı rengini ise krosin ve krose-
len Safranbolu’nun başta Davut Obası olmak üzere 11 köyünde tin verir. Safran taze iken kokusuzdur; kurutma esnasında safranal
yetiştirilmekte. Diğer köylere yaygınlaştırılması için yeni projeler meydana gelir ve karakteristik kokusu duyulur. Krosetin ve krosin
yapılıyor. Üretim miktarı şimdilerde, şaşırmayınız lütfen; sadece suda çözünen karotenoitlerdir. Bilindiği gibi karotenoitlerin çoğu
20-30 kilo! Gelelim drog olan safrana. yağda çözünen maddelerdir.

54